Geri dönüşümden ya da özel atıkların toplanmasından söz ederken seramikler pek konuşulmaz. Ambalaj atıkları olan kâğıt, metal, plastik ve cam için genel anlamda yaygın bir toplama sistemi var. Yağ, pil, elektrikli-elektronik atık, ilaç ve tekstil için de nispeten kurgulanmış sistemler var. Ancak söz konusu atıkların %82ini oluşturan seramikler olunca genel bir sessizlik hâkim. Sahiden, ne yapacağız bu seramikleri? Bu soru hep kafamı kurcalayan sorulardan biriydi. Gelin, cevabını birlikte öğrenelim.
Yaşam alanlarımızın her bir köşesinde, tabaktan saksıya, lavabolarımızdan banyo karolarımıza pek çok seramik çeşidi yer alıyor. Çoğu uzun süreli kullanıma sahip olduğu için ne nasıl üretildikleri üzerine, ne üretim ve kullanım süreçlerinin gezegene etkisi üzerine, ne de nasıl bertaraf edilmesi gerektiği üzerine düşünüyoruz üstelik.
Seramikler genel anlamda 3 çeşit olarak ele alınabilir: keramikler (bizim seramik diye andığımız eşyalar), porselenler ve toprak kaplar. Yapımları da temelde benzer. Farklı tipte killer (topraktan gelen bir malzeme) su ile karıştırılarak seramik hamuru elde edilir. Şekil verildikten sonra da yüksek sıcaklıklardaki fırınlarda pişirilerek son hali verilir. Porselen seramiklerden daha yüksek sıcaklıklarda pişirilir, bu nedenle daha camsı bir yapıya sahiptir. Isı değişimlerine daha dayanıklı olduğu için çay, kahve bardağı, demlik ya da yemek tabağı gibi ürünlerde daha çok tercih edilir. Toprak kaplar ise killi topraktan elde edilen hamurun birkaç yüz derecede pişirilmesiyle elde edilir. Son ürün bildiğiniz gibi parlak, paslanmaz/küflenmez ve genel anlamda ısıya ve darbeye dayanıklıdır. Ama tabii ki bir yere kadar.
Seramikler zamanla çatlayabilir ya da kırılabilir . İşte bu noktada, aklınıza bunu nasıl elden çıkarmalı da dünyaya zarar vermemeli sorusu gelebilir. Tabi bu soruyu, “E, bu kilden yapılıyorsa doğaldır, doğaya atılmaz mı?” sorusu takip edebilir. Evet, seramik ürünler kilden yapılıyor ancak nihayetinde biyolojik olarak parçalanabilir ama bu süreç binlerce yıl alır. Yani biz onu biyo-bozunur kabul etmesek ve doğaya bırakmasak daha iyi. Tabii bu demek olmuyor ki çöpe atalım gitsin, bu da doğaya bırakmanın bir başka yolu sonuçta.
“Seramikler geri dönüştürülebilir mi?” sorusunun cevabı ise evet ya da hayır değil. Durum bundan biraz daha karışık. Teorik olarak (aynı bazı plastiklerde olduğu gibi) geri dönüşümü mümkün. Ama pratikte öyle değil. Isıya çok dayanıklı olmaları, standart bir geri dönüşüm tesisinde eritilmelerine engel olur. Yani geri dönüşemezler.
E, öyleyse ne yapacağız? Çevreye en az zararı vermek, uygun şekilde bertaraf etmek ya da seramiğinize yeniden hayat vermek için farklı seçeneklerimiz var, ne mutlu ki. Öncelikle bulunduğunuz ilçe belediyesinin bu konuda bir çözümü var mı diye bir aramanızı öneririm, belki anlaşmalı oldukları bir yerler vardır. Oralara iletilmesini sağlayabilirsiniz. Ama yoksa doğrudan ticari bir geri dönüşüm tesisi ya da bir seramik üreticisi ile iletişime geçmek en iyisi olacaktır. Tabi not etmekte fayda var, eğer kırılan eşyanız toprak kaplardan biriyse onu saksı ve toprakta su drenajı için de kullanabilirsiniz.
Seramik üreticilerinin bazıları (Söğütsen, Ege, Bien, Eczacıbaşı Seramik gibi) pişmiş seramik ürünlerinin kırarak geri dönüşümünü yapıp kendilerine seramik kaplama için yeniden hammadde üretiyorlar. Ama ilginç biçimde bu çabalarına sitelerinde yer vermiyorlar. Bu nedenle emin olmak için, yakınlarınızda olduğunu bildiğiniz bir seramik üreticisi ile de iletişime geçerek çözümlerini öğrenebilir, belki onları bu sürece teşvik edebilirsiniz. Eğer gerçi dönüşüm yapan bir tesis bulduysanız, elinizde biriktirdiğiniz seramikleri doğrudan kendiniz ya da tek bir kargo ile tesise iletebilirsiniz. Buna ek olarak, benzer yöntemle üretim yapan küçük ve yerel üreticileri bulup onlara da iletebilirsiniz. Yerel ekonomiyi desteklemenin harika bir yolu olacaktır.
Seramik uzun ömürlülüğü, gıdayla temasındaki güvenli yapısı, biyolojik hammaddeler içermesi nedeniyle oldukça sürdürülebilir bir malzeme olarak görülebilir. Öte yandan üretim süreçlerinde ihtiyaç duyulan sıcaklıklara erişebilmek için ciddi miktarda enerji tüketilir (ve haliyle sera gazı salımlarına sebep olunur). Ayrıca geri dönüşümünün yaygın olmaması ve uygun bertaraf edilmediğinde de bir milyon yıla yakın bir ömrü olabileceği düşünülünce o kadar da sürdürülebilir olarak yorumlanmayabilir. Tabii burada boyama ve camsı yüzey için perdahlama konularına değinmedik bile. Sırlı seramikler doğada seramiğin çözülmesi için çalışabilecek mantar ve bakterilerin sırı aşıp kile ulaşamaması nedeniyle biyolojik bozunum sağlayamazlar, ve parçalanma süreleri çok daha fazla uzayabilir.
Sonuç olarak seramik diğer tüm “sürdürülebilir” malzemeler gibi, örneğin paslanmaz çelik ya da cam, doğaya bir miktar zarar vermektedir. Üretim süreçleri ve geri dönüşüm ise bu zararın ana sebepleridir. Ama dayanıklılığı ile bu zararın önüne geçebilir. Tek kullanımlık olmaktan çok uzak olan bu malzemeyi ihtiyacımız kadarında, doğru şekilde kullanılıp bakımı sağladığımızda ve gerektiğinde uygun şekilde bertaraf ettiğimizde sürdürülebilir bir malzeme olarak değerlendirebiliriz.
İlk olarak Greenvibes Ekolojik’in Bülteninde yazdığım bu yazıma ve daha fazlasına buradan ulaşabilirsiniz.
Atıksız Minimalist Blog 