Atkısız yaşamın yıldızlarından biri bambu. Atkısız yaşama ilgi duymaya başlayan herkesin aklını çelen “fancy” ürünlerin bir kısmını bambular oluşturuyor ve bambu genel olarak plastik ve sentetik malzemelere göre çevre dostu, daha yeşil alternatifler olarak öneriliyor. Giysilerden kahve kupalarına pek çok ürün için hammadde olan bambu şirketlerin “daha yeşil” ürün pazarlamasında da başı çekiyor.
Peki ama, bambuların çevresel faydalarının arkasındaki gerçek ne? Bambu gerçekten çevre dostu bir ürün mü yoksa sürdürülebilir diye anlatılan bir yeşil aklamanın parçası mı?
Bambu neden çevre dostu ürünler arasında özel bir yere sahip?
Bambunun en büyü lavantalı hızlı büyüyen bir bitki olması. Bu nedenle daha çevresel bir ekin olarak değerlendiriliyor. Aslında ekimi yapılan 1500’den fazla bambu türü mevcut. Bambuların hızlı büyümesinin ardında ise evrimsel adaptasyon var. Yoğun ormanlarda yetişen bambu güneş ışığına en kısa sürede erişebilmek için hızla büyümeye ihtiyaç duyuyor. Genelde bir bambunun erginliğe erişmesi 4-5 yıl sürüyor ve 30 metre boya sahip olabiliyorlar. Büyüme sezonlarında odunsu gövdelerini geliştiren bambular bu süreçte ok dayanıklı ve güçlü lifler üretiyorlar -bambu ürünlerin çok tercih edilme sebeplerinden biri de bu-.
Bambular toprakları rizom ağı ile kendi kendine üreyebilen bir bitki türü. Bu da yetişebildik her yerde hızla yayılmasını sağlıyor. Ayrıca bambular toprağın yapısını iyileştiriyor, erozyona ve toprak kaymalarına engel oluyor. Yani çevresel anlamda baya faydaları olan bir bitki.
Bambu kullanmanın avantajları neler?
Bambuların toprağı ve çevreyi iyileştirdiğini yukarıda konuştuk. Hızlı yetişmesi kısa bir hasat süresi olduğu anlamına geliyor. Bir ağaçtan farklı olarak bambu kesilince ölmüyor, tekrar büyümeye devam ediyor. Bu da aslında karbondioksit yutma kapasitesini kaybetmediği anlamına geliyor. Genel olarak bir bambu ormanının diğer ağaçlardan oluşan ormanlar kadar çok karbondioksit yatabildiniz düşünüldüğünde bu çok önemli bir detay haline geliyor.
Bambuyla ilgili bir diğer güzel nokta ise gelişim dönemlerinde bambuların pestilim ve herbisitlere ihtiyaç duymaması. Ayrıca organik madde bakımından fakir toprakta ve nispeten az suyla da yetişebiliyorlar. Gübrelenmeye ihtiyaç duymuyor ama organik maddeyi artırınca da tüm diğer bitkiler gibi olumlu yanıt veriyor. Az su ihtiyacı, fakir toprakta, gübresiz ve tarım zehirsiz büyümesi ile hem çevre hem de üretici dostu bir imaj çiziyor bambu.
Bambunun anti bakteriyel ve anti fungal özellikleri de hem üretimde hem de kullanımda tercih edilmesinin bir diğer sebebi.
Bambu sürdürülebilir bir malzeme mi?
Geldik o kritik soruya: bambu sürdürülebilir bir malzeme mi?
Bu soruyu yanıt vermek için birkaç farklı alandan daha bilgiye ihtiyacımız var:
- Hammaddenin kaynağı
- Yetiştirme yöntemi (su ve kimyasal girdiler)
- İşleme süreci (enerji, su ve kimyasal kullanımı dahil)
- Nakliye koşulları
Bambudan elde edilen en yaygın kumaş türü rayon. Viskos ya da eko-kaşmir olarak da biliniyor. Rayon yüksek derecede işlenen, yoğun kimyasal girdi gerektiren bir ürün ne yazık ki. Bambu rayon denmesinin sebebi biraz daha ekolojik göstermek olarak görülebilir. Bambu gövdeleri liflerinin parçalanabilmesi için yakıcı bir soda içerisinde bekletiliyor. Ardından lifler sodyum hidroksit ya da karbon disülfit ile beyazlatılıyor. Bu işlemler sırasında çok yoğun olarak su da kullanılıyor, ayrıca bambuların antibakteriyel özellikleri de yitiriliyor.
Bu çok yüksek miktarda su, kimyasal ve ağartıcı kullanımı bambudan üretilen kağıt ve tuvalet kağıtları için de geçerli. Dolayısıyla bambu tuvalet kağıdı alırken bir yeşil aklama kurbanı olmamaya dikkat etmek gerekiyor.
Bambu ürünlerin nakliyesi konusunda da akıllarda bolca soru işareti var. Çoğu bambu ürün Çin’den dünyaya dağılıyor. Format Stewardship Council tarafından sertifikalandırılan bambu ormanlarından elde edilen bambu ürünlerde bile nakliye sırasında salınan karbon sorgulanması gereken bir şey, çünkü her halükarda çok yol kat etmiş olacak.
Bambu çevre için kötü mü?
Bambu kendi kendine çevreye ve yerel ekosistemlere oldukça faydalı bir bitki.Ama işin içine insanlar için yetiştirme ve işleme girince durum biraz karmaşıp çevresel sürdürülebilirlikle ilgili problemler doğmaya başlıyor.
Kimyasallarla işlenene ve sentetik malzemelerle karıştırılan bambu ürünler de çevre dostu etiketiyle satılabiliyor. Örneğin bambu saplı diş fırçaları çoğunlukla plastik fırçalara sahip oluyorlar. Bambu kupalar ya da mutfak ürünleri melamin
Bağlayıcı/yapıştırıcılar ile birleştiriliyor – ki bu insan sağlığını ciddi şekilde tevhid eden bir ürün-.
Böyle başka malzemelerle karıştırılan bambular ne yazık ki geri dönüştürülmesiyle ya da kompostlanamıyor da. Bu şekilde çevresel anlamda pek sürdürülebilir değil yani ne yazık ki.
Hangi ürünler bambudan üretiliyor?
Bambudan üretilen ürün çeşitliliği çok fazla ama genel anlamda 5 başlıkta toplayabiliriz.
1.Kağıt Ürünleri
Bambunun kağıt ürünlerinde kullanılmasının arka planında ormansızlaşmayla mücadele yer alıyor. Tabii bambu dikmek için kesilen ormanları görmezden gelirsek.
Baskı amaçlı kullanılan kağıtların yanında bambu, tuvalet kağıdı, kağıt kabul ve kahve filtresi yapımında da kullanılıyor. Ayrıca bambu paketleme ürünlerinin de piyasadaki pek çok alternatife göre daha sürdürülebilir görüldüğünü de eklemek gerekir.
2. Giyim ve Tekstil
Bambu kumaşların giyimde kullanılması da git gide popülerleşen bir durum. Pamuk gibi talepkar bitkilere göre daha çevre dostu olarak tanımlanan bambu, yukarıda da konuştuğumuz gibi- her zaman o kadar da çevre dostu olamayabiliyor.
Bambu keten gibi bambu kumaşlar daha güçlü ve dayanıklı, nefes alır, su emici ve hızlı kuruyan yapıya sahip oluyorlar. Bu nedenle hem çevre dostu olarak hem de genel tüketim ürünlerinde git gide popülerleşiyor. Öte yandan tamamen organik bambu tekstil ürünü bulmak oldukça zor, o yüzden bambu tercih ederken dikkatli olmakta fayda var.
3.Plastiğe Alternatif
Bambu ürünlerin en büyük faydası plastiğe gerçekten alternatif olabilmesi. Pek çok tek kullanımlık plastik yerine çok kullanımlık bambular var. Pipetlerden çantalara, kahve kaplarından telefon kılıflarına, saatlerden bebek bezlerine yaygın bir ürün alternatifi sunuyor bambu bizlere. Üstelik bambu bebek bezleri ve pedler plastik alternatiflerine göre doğada yok olabiliyor.
4.Bambu Atığından Yapılan Ürünler
Bambu “cipsi” ile yapılan bambu lifi ve partikülleri içeren ürünler de var, çoğunlukla da kömür, Petre veya gaz yerine biyoenerji üretmek için kullanılıyor ve daha az karbon salarak çevre dostu bir mangal keyfi sunabiliyor. Bambu kömürünün Sahra-altı Afrika’daki odun kullanımının %64 azaltacak kadar enerji üretebildiğini de eklemek lazım. Bambu atıklardan üretilen aktif karbon ise bildiğimiz gibi sağlık alanında sıkça kullanılan bir ürün halini aldı.
Bambular çevre dostu mu? Çevre için daha mı iyi?
Sürdürülebilir yöntemlerle üretilen bambu oldukça etik ve çevre dostu bir ürün. Ama kurtarıcımız bambu demek yanlış olur. Elbette daha bambunun daha ekolojik bir gelecek sunduğunu söyleyebiliriz ama hem yetiştirme hem de işleme koşullarından dolayı bambunun yeşil aklama için kullanılmamasına dikkat etmemiz gerekiyor. Daha sürdürülebilir olması için daha temiz üretim ve işleme süreçlerinin geliştirilmesine ihtiyacımız var.
Belki her sektörde ahşap ve sentetik malzemenin yerine kullanılamaz ama git gide yaygınlaştığını söyleyebiliriz. Bambulardan üretilen biyoplastik gibi malzemelerin farklı sektörlerde yaygınlaştığını da unutmamak gerekir.
Tüketici olarak tüketim davranışlarımızda daha “yerel” ve sürdürülebilir şekilde üretilmiş ve ormandan ürüne olan yolculuğu şeffaf olan bambuyu tercih etme gibi bir sorumluluğumuz var. Bu noktada tüketici olarak yine ve yeniden gücümüzü hatırlatmak isterim.
Toparlayacak olursak, bambunun çevre dostu bir ürün olduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan bambunun sürdürülebilirliğine ilişkin devam eden endişelere karşı da sürekli uyanık olmamız gerektiğini de ekleyebiliriz.
Atıksız Minimalist Blog 